Vierhonderd jaar gelden in Frankenthal

Frankenthal, noodmunt van 1 gulden. 1623, zilver, 32 x 32 mm (TMNK 05192)

Het wordt de laatste jaren steeds duidelijker dat de numismatische collectie van Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778) veel meer omvatte dan alleen munten en penningen uit de Nederlanden. Dat blijkt ook uit de bij deze blog afgebeelde noodmunt, die hij in zijn privéverzameling had.

Terwijl in de Nederlanden de Tachtigjarige Oorlog woedde, werd in Duitsland de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) uitgevochten. In de periode 1620-1623 was een Spaans/Keizerlijk katholiek leger actief in het door protestanten bestuurde Paltsgraafschap aan de Rijn. Dat is ook de tijd dat Frederik van de Palts – de Winterkoning – naar ’s-Gravenhage uitweek. In 1623 bevond zich in Frankenthal (nabij Mannheim) een protestants leger onder aanvoering van de Engelsman John Burroughs (die ook nog even gouverneur van Doesburg is geweest). In dat jaar werd Frankenthal belegerd door een krijgsmacht, geleid door Johan t’Serclaes (1559-1632), graaf van Tilly.

Net zoals in veel belegerde steden het geval was, trad binnen Frankenthal tijdens het beleg een tekort aan muntgeld op, terwijl geld noodzakelijk was om de soldaten te betalen die de stad verdedigden. De stedelijke overheid vorderde daarom zilverwerk van burgers en kerken. Het zilver werd omgesmolten en er werden min of meer vierkante plaatjes van gemaakt van een vastgesteld gewicht. Deze plaatjes kregen betaalwaarde door er met stempels afbeeldingen en teksten op aan te brengen. Er werden munten van diverse waarden geslagen. Elders kwam ik zilveren exemplaren tegen van 7,5 batzen, 15 batzen, 2 gulden, 4 gulden en een gouden van 2 dukaten. In het Münzkabinett van de Staatliche Kunstsammlungen in Dresden bevindt zich zelfs een gouden exemplaar van 10 dukaten.

Teylers zilveren noodmunt toont op de voorzijde een driehoek en de tekst DEVS PETRA NOSTRA ANGVLARIS (God is onze hoeksteen) 1623 F I (1 gulden). De driehoek is een kenmerkend onderdeel van het stadswapen van Frankenthal en wordt soms omschreven als een hoeksteen. De tekst op de noodmunt refereert daar ongetwijfeld aan.

Op 20 maart 1623 gaf de stad zich over in opdracht van de koning van Engeland. Dat nam niet weg dat de Dertigjarige Oorlog op dat moment nog lang niet voorbij was.

Deze blog is geschreven door Jan Pelsdonk, conservator numismatische collecties op 31 januari 2023.