René Just Haüy: 550 juweeltjes van houtsnijkunst

De mineraloog Haüy (28 februari 1743 – 3 juni 1822) is een van de 72 Franse geleerden die met hun naam in gouden letters op de Eiffeltoren staan afgebeeld. Andere geëerde wetenschappers zijn o.a. Gay-Lussac, Daquerre, Cuvier en Lavoisier. Haüy stond in nauw contact met de eerste directeur van Teylers Museum, Martinus van Marum. Ze hebben meer dan 20 brieven met elkaar gewisseld. In 1802 ging Van Marum bij Haüy op bezoek in Pariis. Van Marum bestelde daar de door Haüy ontwikkelde kristalmodellen. Uiteindelijke ontving het museum de complete collectie perenhouten kristalmodellen waarvan er nu nog 550 aanwezig zijn.

Haüy toonde aan dat de uitwendige vorm van een kristal het resultaat is van de opeenstapeling van kleinere bouwstenen die hij molécules intégrantes noemde, en waaraan zijn leerling Gabriel Delafosse in 1840 het begrip maille, eenheidscel, ontleende. Volgens de overlevering liet hij een zeshoekig prisma van calciet uit de collectie van zijn vriend France de Croisset uit zijn handen vallen. Toen hij de brokstukken opruimde, viel het hem op dat deze ofwel dezelfde vorm hadden als het oorspronkelijke kristal, ofwel de (totaal andere) vorm hadden van kristallen IJslandspaat. Er was al bekend dat ijslandspaat en calciet dezelfde chemische samenstelling hebben, Haüy's logische denkstap was dan ook dat de verschillende verschijningsvormen door een verschillende opstapeling van dezelfde eenheidskristallen worden veroorzaakt. Dit idee was niet nieuw, maar Haüy werkte het in meer dan honderd verhandelingen uit, o.a. in zijn Traité de Minéralogie.

De kristalmodellen worden bewaard in grote lades in het Mineralogisch Paleontologisch depot van het museum. Een kleine selectie is te zien op zaal.

Een etiket op elk model vermeldt een naam, door Haüy zelf geschreven in galnoteninkt. De collectie kristalmodellen van Haüy in Teylers Museum is de meest complete ter wereld.

Van Marum kocht niet alleen kristalmodellen op zijn reizen door Europa maar ook veel mineralen en gesteenten voor Teylers Museum. Hij plaatste deze aanwinsten, rond 1800, in de grote vitrinekast in de Ovale Zaal volgens het systeem van Haüy. Deze indeling is grotendeels nog intact.

Haüy leefde in een turbulente tijd. Hij werd in 1792, tijdens de Franse revolutie, kortstondig gevangengenomen en heeft nog tevergeefs geprobeerd wetenschapper Antoine Lavoisier van de guillotine te redden. Hij leefde de laatste jaren van zijn leven in armoede en stierf op 79jarige leeftijd na een valpartij in zijn kamer. Hij ligt begraven op de Cimetière du Père-Lachaise.

Herman Voogd werkt sinds 1992 bij Teylers Museum. Hij is hoofd collectiebeheer van de wetenschappelijke collecties. Dit blog werd geschreven op 24 februari 2021.