Michelangelo’s hand — Teylers Museum

Michelangelo’s hand

Blog door conservator kunst Marleen Ram

Een van mijn favoriete tekeningen in de collectie van Teylers Museum is een schetsblad van Michelangelo. Op het eerste gezicht lijkt deze tekening niet zo bijzonder. Het papier is een beetje smoezelig, de hoeken zijn afgeknipt en iemand heeft er met pen een nummer op gekrabbeld. Wie beter kijkt ontwaart tussen de gespierde lichamen een iconische schets. Linksonder op een uitgeknipt stukje papier dat later weer is teruggezet, prijkt de voorstudie van de beroemdste hand in de kunstgeschiedenis, de uitgestrekte hand van God in de Schepping van Adam.

De voorstelling vormt de kern van Michelangelo’s wereldberoemde fresco op het gewelf van de Sixtijnse kapel in Vaticaanstad. De Italiaanse kunstenaar, die liever met steen werkte dan dat hij het penseel hanteerde, begon op verzoek aan paus Julius II in 1508 aan deze prestigieuze opdracht. Vier jaar lang zwoegde Michelangelo op het vierduizend vierkante meter omvattende gewelf - dat staat gelijk aan driekwart voetbalveld!

Anders dan lang werd gedacht, schilderde Michelangelo niet liggend maar staand op een steiger twintig meter boven de grond. Hij was genoodzaakt om met zijn hoofd in zijn nek en zijn schildersarm boven zijn macht te werken. Doordat hij langdurig deze houding moest aannemen, kreeg de kunstenaar last van allerlei ongemakken, waaronder een bizarre oogafwijking. Hij kon daardoor brieven of tekeningen alleen nog bekijken als hij ze op armhoogte boven zijn hoofd hield.

Na vier jaar zwoegen was de plafondschildering voltooid. De paus was tevreden en het werk werd door iedereen geroemd. Michelangelo’s interpretatie van de Schepping van Adam was in die tijd zeer vernieuwend. Nergens in de Bijbel stond dat God Adam schiep met een enkele aanraking van zijn wijsvinger. Het beeld van de twee uitgestrekte handen groeide pas in de tweede helft van de twintigste eeuw uit tot een wereldberoemd, op koektrommels gereproduceerd werk.

Michelangelo’s tekening in Teylers Museum vormt slechts een klein onderdeel in de totstandkoming van dit meesterwerk. Tegelijkertijd illustreert het blad op prachtige wijze Mahatma Ghandi’s uitspraak dat 'een reis van duizend mijl begint met de eerste stap’.

De schepping van Adam is een onderdeel van het fresco op het gewelf van de Sixtijnse Kapel in Vaticaanstad geschilderd door Michelangelo rond 1511.

Marleen Ram werkt sinds 2019 in Teylers Museum als conservator van de kunstcollecties. Dit blog werd geschreven op 23 maart 2020.