Femme fatale — Teylers Museum

Femme fatale

Blog door conservator kunst Marleen Ram

Vandaag is het precies 500 jaar geleden dat één van de grootste kunstenaars aller tijden overleed. Ik heb het over Raffaello Sanzio da Urbino, beter bekend als Rafaël. Op 6 april 1520, na een kortstondig ziekbed met hevige koorts, blies de 37-jarige kunstenaar zijn laatste adem uit.

Wat kan het zijn geweest? Een infectie? Een griepje? De kunstenaarsbiograaf Giorgio Vasari had een opmerkelijke verklaring. Rafaël zou na een nacht vol uitspattingen oververhit zijn thuisgekomen. Een uitbundig seksleven was de Renaissancemeester fataal geworden, aldus de zestiende-eeuwse biograaf.

Vasari’s anekdote laat zich tegenwoordig moeilijk rijmen met het andere beeld dat hij in zijn Vitae van de kunstenaar schetste. Niet alleen prees hij zijn kunst, ook bewonderde Vasari Rafaëls goede manieren en zachtaardige karakter. Zelfs de dieren, zo beweerde hij, aanbaden hem. De ideale schoonzoon, zou je denken. Nou, nee. Tegelijkertijd was Rafaël een rokkenjager, wiens hoge libido zijn werk soms niet ten goede kwam.

Het bekendste verhaal van Rafaëls escapades is zijn obsessie met Margherita Luti. Hij was zo verliefd op deze vrouw, dat hij verzuimde zijn afspraak met zijn opdrachtgever Agostino Chigi na te komen. Rafaël lag liever met Luti in bed, dan dat hij Chigi’s loggia in de Villa Farnesina beschilderde. De steenrijke bankier zag zich daartoe genoodzaakt om Rafaëls geliefde tijdelijk naar de villa te verhuizen, zodat de kunstenaar het werk alsnog kon afmaken.

Mogelijk is Luti de vrouw met ontblote borsten op Rafaëls schilderij dat La Fornarina wordt genoemd. Deze titel werd voor het eerst gebruikt op een prent van Domenico Cunego uit 1772. In het Italiaans betekent “fornaia” bakster en “forno” oven, een metafoor voor het vrouwelijk geslachtsorgaan. In de achttiende eeuw werd Luti dus beschouwd als prostituee, die wel raad wist met Rafaëls “ciabatta”.

Waar of niet waar, Rafaëls seksuele driften en zijn verhouding met Luti hebben in de loop der eeuwen mythische proporties aangenomen. Doet dit af aan zijn kunst? Ik vind van niet, maar ik kijk wel met andere ogen naar zijn vrome Madonna’s.

 

Teylers Museum eert de Italiaanse kunstenaar dit jaar met een tentoonstelling van de mooiste houtsneden, gravures en etsen naar Rafaël. Cunego’s prent La Fornarina is hier te zien.

Rafaël, La Fornarina, ca. 1520, Palazzo Barberini

Domenico Cunego, Portret van een jonge vrouw (‘La Fornarina’), 1772, Teylers Museum

Bekijk hier de online tour die Marleen gaf over Rafael:

Marleen Ram werkt sinds 2019 in Teylers Museum als conservator van de kunstcollecties. Dit blog werd geschreven op 6 april 2020.