Bingo

Kunsthistorisch onderzoek kent verschillende vormen. Je kunt jaren besteden aan het analyseren van elke vierkante centimeter van een schilderij, uren doorbrengen in stoffige archieven op zoek naar een geboorteakte van een kunstenaar of geluk hebben en binnen een half uurtje iets nieuws ontdekken. Dat laatste overkwam mij tijdens het schrijven van catalogusteksten voor de aankomende tentoonstelling over de Engelse kunstenaar John Constable (1776-1837).

Constable was een groot bewonderaar van Nederlandse landschapsschilders uit de zeventiende eeuw. Hij greep elke gelegenheid aan om zijn ‘old men’, zoals hij ze liefkozend noemde, te bestuderen en te kopiëren. In de tentoonstelling hangen een aantal van Constables tekeningen naar voorbeelden van oude meesters, waaronder een blad dat in de oeuvrecatalogus van het werk van Constable wordt beschreven als ‘waarschijnlijk een kopie naar een Nederlandse zeventiende-eeuwse oude meester’. Toen ik dat las, begon het te kriebelen. Welke oude meester kon het zijn geweest?

Het beantwoorden van die vraag is als zoeken naar een speld in een hooiberg. Constable heeft in zijn leven misschien wel honderden kunstwerken van oude meesters gezien, in openbare instellingen en bij verzamelaars thuis. Bovendien bezat hij zelf meer dan drieduizend prenten van oude meesters, waaronder Ruisdael, Rembrandt en Allaert van Everdingen. Wat kan het voorbeeld zijn geweest dat hij hier had gekopieerd? Omdat ik nog wel meer te doen had, besloot ik mijzelf een half uurtje de tijd te geven om dit mysterie te ontrafelen.

De tekening stelt een landschap voor met een huis aan de oever van een rivier of meer. Rechts passeert een reiziger een hoge boom. De voorstelling deed me denken aan de tekeningen van Jan van Goyen, die andere beroemde landschapskunstenaar uit de zeventiende eeuw. Het is echter aannemelijker dat Constable hier een prent kopieerde. De etsen van Ruisdael zien er anders uit, dus die vielen af. Zijn er nog meer kandidaten? En toen, BINGO! Al scrollend door de prenten van Anthonie Waterloo in de museumdatabase kwam ik dezelfde voorstelling tegen.

Constable was een groot bewonderaar van Waterloo. Aan het einde van zijn leven had hij bijna diens complete grafische oeuvre verzameld. Waarschijnlijk lukte het hem niet om een afdruk van deze prent te bemachtigen, daarom maakte hij er een kopie van. Constables tekening wijkt echter op enkele punten af van het origineel. Zo liet hij het paard met wagen links van het huis en de boot op de voorgrond achterwege. De lucht in Waterloo’s prent vond Constable blijkbaar te leeg, want hij voegde aan zijn eigen tekening wolken en een hoosbui boven het water toe. Hij was immers, naar eigen zeggen, een ‘wolkenman’. 

John Constable (1776-1837) naar Anthonie Waterloo (1609-1690), Landschap met een huis aan het water, 1829, grafiet op papier; 114 x 184 mm, particuliere collectie

Anthonie Waterloo (1609-1690), Landschap met een huis aan het water, ca. 1640-90, ets op papier, 95 x 145 mm, Teylers Museum, Haarlem, inv. nr. TvB G 5744

Marleen Ram werkt sinds 2019 in Teylers Museum als conservator van de kunstcollecties. Dit blog werd geschreven op 19 juni 2020.