De Penningkunde terug in Pieter Teylers Huis

Achter de schermen wordt de restauratie van Pieter Teylers Huis afgerond. Ook wordt het pand, een complete nieuwe vleugel van het museum en tegelijkertijd ouder dan de Ovale Zaal, heringericht met zo veel mogelijk oorspronkelijke voorwerpen. Vanaf 5 december is het huis open voor de museumbezoekers.

Deze week werd onder andere het hier getoonde schilderij teruggehangen. Het ovale schilderij hangt sinds 20 juni 1791 boven de deur van een van de ruimtes op de begane grond; bij binnenkomst direct links, tegenover de ruimte met de grote maquette. Hendriks noemde het ‘een ovaal stuk in de sijkamer in ’t Graauw’.

Wybrand Hendriks, De Penningkunde. 1791, circa 80 x 114 cm

Ik vraag mij al jaren af welke penning Hendriks als voorbeeld heeft gebruikt, als deze tenminste niet uit zijn fantasie is ontsproten. Het is een grote penning, in verhouding met het formaat van de dame zo’n 80 mm in diameter, en het lijkt een hoog reliëf te hebben. Afgebeeld is een hoofd met schouderpartij. De kleding is onduidelijk weergegeven, het zou een uniform kunnen zijn. Helaas ontbreken meer specifieke elementen.

Hendriks afbeelding lijkt iemand met lang haar te tonen. Is het een vrouw of een man met pruik? Vrouwenportretten op penningen zijn eeuwenlang dun gezaaid, het waren vooral de mannen die de hoofdrol in het dagelijks leven voor zich opeisten. Bovendien lijkt de afgebeelde figuur een sik te hebben. Indien Hendriks voor dit schilderij een voorbeeld uit de privécollectie van Pieter Teyler van der Hulst heeft mogen gebruiken dan voldoet vrijwel geen enkele penning aan deze voorstelling. Het hoge reliëf zou kunnen duiden op een plaquettepenning: bestaande uit twee gedreven plaatjes zilver die met een rand aan elkaar zijn gesoldeerd. In Teylers collectie blijven dan alleen nog een paar portretten van zeehelden over, waarbij dat van Michiel de Ruyter mijns inziens het beste overeenkomt, zij het dan in spiegelbeeld.

Wouter Muller, Michiel de Ruyter en de Vierdaagse Zeeslag. 1666, zilver, 76 mm (TMNK 00720)

Hebt u een beter idee? Vergelijk Hendriks werk vooral eens met de collectie penningen op de website van het museum, of kom het schilderij en de penningen vanaf 5 december zelf in ogenschouw nemen in het museum!

Jan Pelsdonk is sinds 2008 conservator van het numismatisch kabinet. Dit blog werd geschreven op 19 november 2021.