Mary Anning
In de 1e fossielenzaal, links naast de doorgang die naar de tweede museumzaal leidt, hangt een prachtig fossiel van een ichthyosaurus, een zeereptiel van 150 miljoen jaar oud waar ik aan moest denken toen de speelfilm Ammonite over het leven van Mary Anning (1799-1847) ter sprake kwam.
Er zijn plekken op aarde waar fossielen dicht aan het oppervlak liggen; plekken die in de geschiedenis soms het brandpunt van wetenschappelijke aandacht werden door de spectaculaire vondsten die er werden gedaan. De Sint Pietersberg bij Maastricht werd eind 18de eeuw zo’n hotspot. De ontdekking van fossiele resten van de mosasaurus voedde de discussie over ‘voorwereldlijk leven’ en het uitsterven daarvan. In 1811 richtte de wetenschappelijk blik zich collectief op Lyme Regis in Dorset, Engeland, waar een compleet fossiel van een tot dan onbekend zeedier, een ichthyosaurus, was blootgelegd en waar in de jaren daarna andere bijzondere vondsten volgden. Mary Anning speelde daarin de hoofdrol.
Postuum portet van Mary Anning, gebaseerd op een portret uit 1842. Door B. J. Donne, 1847, Public domain, via Wikimedia Commons
Als vrouw en van eenvoudige komaf werd ze in de wetenschappelijke wereld niet snel voor vol aangezien. Zo werd haar naam in vroege publicaties over haar ontdekkingen soms niet eens genoemd. En ook later in haar leven waren er kunstgrepen nodig om haar wél een positie in de geleerde wereld te laten bekleden. Bij de Geological Society in Londen werd ze bijvoorbeeld tot erelid benoemd. De reden daarvan is ontnuchterend: vrouwen mochten niet gewoon lid worden. Blijkbaar waren de kwaliteiten van Mary Anning geen reden om die regel aan te passen...
Haar verhaal spreekt nog steeds tot de verbeelding. De eerder genoemde film is daar een goed voorbeeld van. En in het Museum of Natural History in Londen kun je worden rondgeleid door Mary herself: rondleidsters, uitgedost in het kostuum waarin Anning zelf werd geportretteerd, nemen bezoekers mee langs haar originele fossielen die daar hangen en vertellen de bijbehorende geschiedenis alsof die ter plekke plaatsvindt.
Ze is ook indirect in Teylers Museum terug te vinden. Dankzij haar werk ontstond er internationaal grote aandacht voor fossielen uit Lyme Regis. Exemplaren van de ichthyosaurus en de plesiosaurus, een zeereptiel dat Mary Anning in 1823 in hetzelfde gebied ontdekte, werden gewilde verzamelobjecten voor wetenschappelijke collecties. De ichthyosaurus in de eerste fossielenzaal komt uit Lyme Regis en het fossiel stamt uit die begintijd. Dat is te herleiden uit een vroege handgeschreven catalogus, maar het fossiel zelf verklapt het ook. Een paleontoloog vertelde me ooit dat je een vroeg ichthyosaurusfossiel kunt herkennen aan het ontbreken van een kenmerkend knikje aan het eind van de staart, zoals dolfijnen dat ook hebben. Die knik werd in eerste instantie gezien als een vervorming van het fossiel, niet als een biologische eigenschap, en vanuit die gedachte gecorrigeerd tijdens het prepareren. Het Teylers fossiel heeft een rechte staart. Misschien fout, maar historisch gezien des te interessanter.
Trienke van der Spek is sinds 2014 hoofdconservator van de wetenschappelijke collecties van Teylers Museum. Dit blog werd geschreven op 8 december 2020.