400 jaar Merck toch hoe sterck

Dit jaar vierhonderd jaar geleden, op 18 juli 1622, begon een Spaans leger onder leiding van Spinola en Don Velasco met de belegering van de stad Bergen op Zoom. Prins Maurits en de graaf van Mansfeld brachten daarop een leger bijeen om de stad te ontzetten. De belegeraars werden zowel over het land als vanaf het water onder vuur genomen, waarna de Spanjaarden uiteindelijk op 2 oktober vluchtten. Het geuzenlied Merck toch hoe sterck dateert uit deze tijd en herinnert aan de bevrijding van de stad, met spottende verwijzingen naar de vijand.

Op de achtergrond hebben Haarlemse schutters ook een rol gespeeld. Het ontzettingsleger bestond namelijk onder andere uit het garnizoen dat het Overijsselse Hasselt moest beschermen. Een deel van de Haarlemse schutterij stapte in het vacuüm en nam in Hasselt tijdelijk de garnizoenstaken over. Hieraan herinneren penningen in de collectie van Teylers Museum, waarvan het eerste stuk uit de privécollectie van Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778) komt.

Willem van Bylaer, Legering van de Haarlemse schutters in Hasselt (Overijssel) in 1622. 1623, zilver, 51 mm (TMNK 00403).

De eerste penning dateert uit 1623. Dat mag niet verwonderen, want de gebeurtenissen speelden zich immers in het najaar van 1622 af. De ongesigneerde penning is door de bekende stempelsnijder Willem van Bylaer in de Hollandse Munt te Dordrecht gemaakt. De voorzijde toont het stadsgezicht van Haarlem en de keerzijde dat van Hasselt. De op- en omschriften geven: HAERLEM. CAPITEINEN WAREN OLICAN EN VANDER CAMER. IN DIEN TIDEN. TOT BERGENS ONTSET DIE VAN HAERLEM GINGEN HASSELT TE BEWAREN VOOR S VYANTS BESPRINGEN 1623. HASSELT. GODT WIL ONS BRENGEN INT EEWICH VERBLYDEN. ANNO 16ZZ DEN Z7 SEPTEMBER.

Anoniem, Legering van de Haarlemse schutters in Hasselt (Overijssel). 1622, zilver, 54 mm (TMNK 00405)

De tweede penning is door een onbekende kunstenaar – mogelijk een zilversmid – gemaakt. Deze toont op de voorzijde een zeilend schip en op de keerzijde onmiskenbaar het stadsgezicht van Hasselt. De gegraveerd omschriften geven: ALS T HAARLEMS VOLK NA HASSEL GAAT - DEN VYAND BERGEN FLVX VERLAAT 1622.

Willem van Bylaer, Legering van de Haarlemse schutters in Hasselt (Overijssel) in 1622. 1623, zilver, 49 mm (TMNK 00404)

De derde penning vertoont grote overeenkomsten met de eerste. Zo zijn ook hier de beide stadsgezichten afgebeeld. De omschriften wijken echter af. Bovendien zijn op de voorzijde de initialen ‘HAL’ aangebracht. De op- en omschriften geven: HAERLEM. CAPITEIN I.D.W. LVITENANT T.H. CORPORAEL B.F.M. ROTMEESTER G.S. TOT BERGENS ONTSET DIE VAN HAERLEM GINGEN HASSELT TE BEWAREN VOOR S VYANTS BESPRINGEN. 1623. HASSELT. GODT WIL ONS BRENGEN INT EEWICH VERBLYDEN. ANNO 16ZZ DEN 18 OCTOBER.

De penningen vermelden diverse personen. Alleen de namen op de eerste penning zijn duidelijk. Het gaat om Pieter Jacobszoon Olican (1572-1658), lid van de Haarlemse vroedschap in de periode 1615-1658, en Johan van der Camer, lid van de Haarlemse vroedschap in de periode 1618-1657. De initialen op de laatste penning zijn nog niet thuisgebracht. Drie jaar later zou de Haarlemse schutterij nogmaals op pad gaan. Tijdens de belegering van Breda in 1625 beschermden zij Heusden. Over deze missie zijn in de collectie van Teylers Museum geen penningen vertegenwoordigd.

Jan Pelsdonk is sinds 2008 conservator van het numismatisch kabinet. Dit blog werd geschreven op 30 maart 2022.