5 mei 1821

Op 5 mei herdachten we de 75-jarige bevrijding van de Duitse bezetting. Met minder festiviteiten dan iedereen gewild had en in een tijd dat we minder van onze vrijheid kunnen genieten dan we gewend waren. Maar hopelijk komt die vrijheid binnen afzienbare tijd terug en kunnen we die dan dubbel waarderen. 

Bijna 200 jaar geleden, op 5 mei 1821, kwam er ook een einde aan een tijdperk: Napoleon Bonaparte overleed op het eiland Sint-Helena. Hij was daarheen verbannen nadat hij in 1815 de slag bij Waterloo had verloren. Van Sint-Helena is het echt onmogelijk om te ontsnappen. Het ligt honderden mijlen uit de kust van Namibië in de Atlantische Oceaan. De geallieerden van toen vonden dat de veiligste optie. Ze wilden voorkomen dat het hem wéér zou lukken te ontsnappen, zoals hij al een keer eerder geflikt had van het eiland Elba, dat vlak voor de kust van Italië ligt.

Voor Napoleon naar Sint-Helena verscheept werd, verbleef hij enkele dagen op Île d'Aix, voor de Franse kust ter hoogte van La Rochelle. Er is daar een klein museum ingericht met allerlei parafernalia die herinneren aan de bijzondere verrichtingen van Napoleon, zoals zijn expeditie naar Egypte. Er staat bijvoorbeeld een opgezette witte dromedaris, waarop de keizer gezeten zou hebben tijdens zijn reis door Egypte. Het dier is met hem mee teruggekomen naar Parijs, en heeft de rest van zijn leven gesleten in de 'Jardin zoölogique'.

Teylers Museum is in het bezit van het het wetenschappelijke verslag van die reis: la Description de l'Egypte. In de zomer van 2019 heeft het museum een getrouwe kopie laten maken, zodat iedereen zelf kon bladeren in dit unieke reisverhaal met de schitterendste prenten van piramides, sfinxen, (toen nog niet-ontcijferde) hiërogliefen, mummies, sarcofagen en ga zo maar door.

Toen Napoleon op het hoogtepunt van zijn macht was als keizer van Europa, bezocht hij een nieuwe provincie van zijn rijk: Nederland. Eén van de pleisterplaatsen was Haarlem, waar hij Teylers Museum bezocht. Dat was op 24 oktober 1811. Hij wilde er de Grote Elektriseermachine gedemonstreerd krijgen. Hoe dat afliep kun je horen in de audiotour die over dit bezoek is gemaakt door het team van Koefnoen. We hopen dat je die snel weer kunt komen beluisteren!

Maar hoe valt een dergelijke aandacht in het museum voor Napoleon te rijmen met zijn veldtochten waarbij zoveel mensen zijn omgekomen en de bezetting van een groot deel van Europa?

Ondanks dit alles heeft Napoleon ook een heel aantal nuttige zaken ingevoerd, zoals het Burgerlijk wetboek, de invoering van het rechts rijden, de posterijen en de meter als standaardmaat. Hij was buitengewoon geïnteresseerd in wetenschap - vooral met de achterliggende gedachte dat deze nuttig moest zijn voor mensen en de samenleving - en stimuleerde wetenschappelijk onderzoek daarom met groot enthousiasme. En dat is toch iets moois dat we mogen blijven memoreren.

Je kunt nu onze Napoleon audiotour (een hoorspel door de makers van Koefnoen) ook thuis beluisteren!

Fieke Kroon werkt sinds 2005 in Teylers Museum als educator. Dit blog werd geschreven op 6 mei 2020.