Alleen in het atelier: T.H. Jelgersma — Teylers Museum

Alleen in het atelier: T.H. Jelgersma

Blog door papierrestaurator Nadia Kersten-Pampiglione

Een tekening die uitgevoerd is in pastel geeft en frisse, luchtige, levendige uitstraling. Het lijkt op fluweel als het licht erop valt. Om zijn mooie uitstraling te behouden moet je rekening houden met de basismaterialen en met de manier waarop het pastelkrijt is aangebracht. En misschien net zo belangrijk is hoe de tekening bewaard wordt.

Eenvoudig gezegd bestaat pastelkrijt uit fijngemalen pigment dat gemengd is met kalk en samengeperst is tot een ronde krijtstift. Hierbij wordt gom als bindmiddel gebruikt om het geheel bij elkaar te houden. Aan de betere kwaliteit pastelkrijt is weinig kalk toegevoegd. Wit krijt wordt ook toegevoegd om tint te veranderen. De meeste fabrikanten produceren een volledig kleurpalet met talloze tinten die kunnen oplopen tot 100 kleurvarianten. Pastelkrijt is dekkend en het moet gebruikt worden op ruw papier. Heel fijne pasteltekeningen zijn ook wel op geprepareerd perkament gemaakt. Deze tekeningen zijn zeer gedetailleerd en lijken haast een schilderij. Het gebruik van pastelkrijt vraagt veel ervaring van een kunstenaar aangezien het gemakkelijk verbrokkelt tijdens het tekenen.

In de tentoonstelling Jong in de 19e eeuw hebben we prachtige pasteltekeningen uit de collectie tentoongesteld. Bijvoorbeeld van Taco Hajo Jelgersma (Portret mr. Gerrit Willem van Oosten de Bruyn, 1750 en Portret Cornelis Joannes van Oosten de Bruyn, 1758).

Hier zie je enkele voorbeelden van het effect van een lijst op een werk in pastel. 

Figuur 1: Ingelijst

Figuur 2: Uitgelijst

Met het inlijsten is het van belang dat er afstand is tussen de pastel en het glas. Als dat niet zo is kunnen er in een ongunstig klimaat, bijvoorbeeld bij een verschil tussen vochtig en droog weer, vervormingen ontstaan. Hierdoor kan er condensvorming plaatsvinden. Het papier vervormt waardoor het pastelkrijt tegen het glas aankomt. Door vocht ontstaan dan ook vochtvlekken.

Figuur 3: Vervormd papier met vochtvlek

Figuur 4: Vochtvlek

Figuur 5: Meerdere vochtvlekken

Door vocht ontstaat er vlekken zoals de bekende bruine gespikkelde foxingvlekken.

Figuur 6: Voor restauratie

Figuur 7: Na restauratie

Het is duidelijk dat het pigment is weggezakt op de plekken waar er foxing is, hier is een doffe plek ontstaan en het papier is zwakker geworden.

Figuur 8: Foxing

Figuur 9: Foxing

Bij een pasteltekening verwacht je een hele losse poederige verf, hier is te zien hoe dik en droog een pastelkrijt ook kan zijn.

Figuur 10: Oude retouche.

Zowel bij de hond als bij de schoen van het meisje zijn de vroegere restauraties zichtbaar. Hier is een andere soort verf gebruikt om te retoucheren en dat geeft een heel ander effect dan bij de pastelkrijt.

Het kan ook gebeuren dat er schade ontstaat doordat de tekening vast blijft plakken aan de lijst of het glas. Hierdoor kunnen er scheuren in het papier komen en raken verfdelen beschadigd.

Figuur 11: Beschadiging

Figuur 12: Vroegere reparatie

We hebben tijdens de restauratie ook vroegere reparaties gevonden. Deze laten we ook zo.

Nu zijn de pasteltekeningen weer opgeborgen in de depots.

Papierrestaurator Nadia Kersten-Pampiglione werkt sinds 1988 bij Teylers Museum. Ze schreef dit blog op 29 juni 2020.