Bescheidenheid om naam te maken: Caroline Herschel

Op 1 augustus 1786 ziet Caroline Herschel (1750-1848) door haar telescoop, een ‘Newtonian sweeper’, aan de hemel een verschijning waarvan ze denkt dat het tot dan toe onbekende komeet is.

Caroline Herschel, 1829

Het oudste academische genootschap ter wereld, The Royal Society (est. 1660) geeft tevens het oudste wetenschappelijke tijdschrift ter wereld uit; de Philosophical Transactions (sinds 1665). ‘Philosophical’ is hier misschien misleidend- het is geen filosofisch blad, deze term is een verwijzing naar ‘natural philosophy’, wat destijds synoniem was aan de natuurwetenschappen. In dit blad hebben talloze primeurs gestaan -ontdekkingen, theorieën, et cetera-, maar minstens even bijzonder is de eerste publicatie van een vrouwelijke auteur in dit blad. Herschel valt die eer ten deel, in 1787 wordt haar ‘An Account of a New Comet’ gepubliceerd. Zo krijgt zij persoonlijk de credits voor de ontdekking van een komeet, die vandaag de dag bekend als Komeet C/1786 P1 (Herschel).

Dat Herschel het klaar speelde haar stem, met naam en toenaam, gehoord te krijgen zou je als even bijzonder kunnen zien als het ontdekken van nieuwe kometen (ze heeft er acht op haar naam staan). De 18^e eeuw was geen eeuw van vrouwelijke wetenschappers, zeker niet op de voorgrond. In de 20^e eeuw is de wetenschapsgeschiedenis hard op zoek gegaan naar de wetenschappelijke vrouwen van weleer, en wist zo ook Herschel op de voorgrond te plaatsen. Zij wordt vaak omgeschreven als hardwerkend, toegewijd, staand in-de-schaduw-van (haar broer William Herschel- ontdekker van Uranus), maar ook: benadeeld door haar moeder, geforceerd een onderdanige rol aan te nemen, en niet al te gelukkig met haar lot. Dit narratief wordt dan weer in de 21^e eeuw nader bekeken, want was haar onderdanige toon echt een teken van haar bescheidenheid?

De moderne wetenschapshistorica Emily Winterburn suggereert een andere kijk op de houding van de astronoom Caroline Herschel. Herschel, niet afkomstig uit een al te goed milieu in Duitsland, reist op haar 22^e haar broer achterna naar Engeland. Daar wordt ze aanvankelijk geschoold in de muziek, om William te ondersteunen in zijn concerten, en leert hiermee ook hoe zichzelf te presenteren in de Engelse society. Wanneer eerst haar broer, en kort daarop zijzelf (om hem te kunnen assisteren), zich toeleggen op de astronomie komt deze kennis van etiquette goed van pas. Toen William in 1781 Uranus ontdekte was de ommezwaai compleet, Caroline leerde alles wat nodig was om hem bij te staan en gebruikte haar vrije tijd om zelf de astronomie te bedrijven.

In de beroemde publicatie uit 1787 laat zij geen twijfel bestaan over de wetenschappelijke waarde van haar ontdekking, hoewel ze qua toon bescheiden blijft. Ze gebruikt geen woord meer dan nodig, alleen om haar eigen handelen te verklaren: ze durft te schrijven aan het blad omdat ze weet dat haar broer bevriend is met de secretaris, zij schrijft zelf omdat haar broer het land uit is en ze haar ontdekking wel zo belangrijk achtte het zo snel mogelijk te communiceren ‘for the sake of astronomy’. Maar het gegeven dat Herschel ook eens midden in de nacht te paard naar Greenwich is gereden om prioriteit te krijgen voor een ontdekking, spreekt onmiskenbaar van de wil zélf erkenning te krijgen voor haar werk.
De toon die haar onderdanige rol suggereert is dus voor een groot deel de gedragscode van die tijd, een code die zij in voordeel wist te gebruiken. Het is niet onwaarschijnlijk dat Herschel goed wist wat ze deed, en was in naam maken succesvoller in dan de ongetwijfeld talloze 18^e-eeuwse vrouwen die echtgenoten, broers en vaders assisteerden in hun onderzoeken maar ook zelf werkten. Zo is een kleine vrouw uit Hannover een naam van astronomische proporties geworden in de wetenschapsgeschiedenis.

In de bibliotheek van Teylers Museum staan alle jaargangen van de Philosophical Transactions of the Royal Society, die 3 van haar publicaties over kometen bevatten.

Moed de Vries werkt sinds 2020 als junior conservator wetenschap in Teylers Museum. Deze blog werd geschreven op 16 juli 2020.