Besmettelijke ziekte onder de penningen? — Teylers Museum

Besmettelijke ziekte onder de penningen?

Blog door conservator Jan Pelsdonk

Toevallig stuitte ik bij het beschrijven van de collectie op de hierbij afgebeelde penning uit 1700, gemaakt door Christiaan Wermuth (1661-1739). Het is een op het eerste gezicht vrij onbeduidend zilveren schijfje van 21 mm en 5,5 gram met – zoals op zo veel penningen – een portret op de voorzijde en een tekst op de keerzijde.

Christiaan Wermuth, Kardinaal Lodewijk Portocarrero. 1700, zilver, 21 mm (TMNK 01389)

Afgebeeld is het portret van Luis (Lodewijk) Manuel Fernández Portocarrero (1635-1709). Hij was kardinaal-aartsbisschop van Toledo (1677-1709) en korte tijd onderkoning van Sicilië (1677-1678). In de laatste weken van het leven van de Spaanse koning Karel II, in 1700, regeerde Portocarrero in diens plaats. Het kinderloos overlijden van Karel II leidde tot de Spaanse Successieoorlog (1701-1713).

De keerzijde van de penning toont een uiterst merkwaardige tekst ‘JE SVIS PLVS GRAND QUE RICHELIEV ET MAZARIN. MDCC. M. OCTO.’, oftewel: ik ben groter dan Richelieu en Mazarin. De laatste twee regels geven het jaar en de maand (1700, Mois d’Octobre). Vorig jaar schreef ik in een andere blog over Armand du Plessis (1585-1642), beter bekend als kardinaal de Richelieu. De daarbij afgebeelde penning over De Richelieu toont op de keerzijde de hoogmoedige tekst ‘zijn intellect laat de sterren draaien’. De Richelieu is daar als engel afgebeeld, die de sterren ten opzichte van de aarde verzet. De penning van Portocarrero toont het maar weer eens aan: het blijkt altijd nog gekker te kunnen. Wie of wat is er groter en belangrijker dan iemand die het universum verzet?

Deze penning is niet bepaald flatteus, Wermuth drijft duidelijk de spot met Portocarrero’s aspiraties. Blijkbaar had de medailleur – en met hem ongetwijfeld een groter deel van Europa – niet veel op met Portocarrero’s wereldbeeld. Op het internet wordt hij omschreven als niet bijster intelligent, incapabel, obstinaat en egoïstisch. En dat was een kolfje naar de hand van Wermuth, die wel vaker misstanden via penningen aan de kaak heeft gesteld. Hij deed dit met de nodige voorzorgsmaatregelen om repercussies te voorkomen. Zo is de zilveren penning over Portocarrero in tegenstelling tot veel ander werk niet gesigneerd.

De penning over De Richelieu betitelde ik als ‘ziek’. Ondanks deze nieuwe vondst verwacht ik dat deze ziekte niet besmettelijk is en ik weet zeker dat de te pas en te onpas gebruikte zin ‘Er is geen gevaar voor de volksgezondheid’ hier van toepassing is. Laat deze penningen u er dus niet van weerhouden om het museum met een bezoek te vereren!

Jan Pelsdonk is sinds 2008 conservator van het numismatisch kabinet. Dit blog werd geschreven op 1 september 2021.