De familie Drappentier

In Teylers Museum bevinden zich diverse munten en penningen die zijn gemaakt door stempelsnijders uit de familie Drappentier. De vraag ‘wie maakte wat?’ blijkt daarbij niet zo heel eenvoudig te beantwoorden.

In het Jaarboek voor Munt- en Penningkunde duiken de Drappentiers geregeld op. Allereerst is er de Rotterdamse ijzersnijder Daniël Drappentier. Een gewezen hoofdredacteur van tijdschrift De Beeldenaar heeft eens uitgezocht dat hij op 22 maart 1643 in ’s-Gravenhage is geboren (zijn vader heette Hans) en op 18 mei 1670 huwde met Jacobmijntje Vermandel (volgens het jaarboek Jacomina van Manden). Hij overleed op 17 september 1714. Volgens de RKD vonden al deze gebeurtenissen te ’s-Gravenhage plaats. Daniël werd in 1671 aangesteld als ijzersnijder generaal van Holland en West-Friesland, spoedig gevolgd door Zeeland en Utrecht. In die functie was hij verantwoordelijk voor het stempelmateriaal van de munten, die in de nieuwe schroefpersen werd gebruikt. Heel herkenbaar zijn de goed verzorgde muntstempels met fraai vormgegeven leeuwen van zijn hand. Naast muntstempels maakte Daniël ook penningstempels, zoals die van de Rotterdamse vroedschapspenning van 1689.

Daniël Drappentier, proef voor een munt van drie gulden. 1680, zilver, 41 mm (TMNK 10550)

Daniël Drappentier, Vroedschapspenning van Rotterdam. 1689, zilver, 31 mm (TMNK 05469)

Daniël Drappentier op een schilderij door Samuel van Hoogstraten over het personeel van de Munt te Dordrecht. 1674 (detail, collectie Dordrechts Museum)

Johannes Drappentier, Vrede van Rijswijk. 1697, zilver, 68 mm (TMNK 01358)

Niet iedere in het verleden aan Daniël toegeschreven penning is echter van zijn hand. Het jaarboek 1921 vermeldt een penning over de Vrede van Rijswijk (1697), maar die toont bijvoorbeeld heel duidelijk de signatuur J : Drappentier. Hier doet zich gelijk een probleem voor, want er zijn meerdere gegadigden. In Zeeland heeft ene Josias Drappentier in 1675-1676 enige maanden het stempelsnijdersambt vervuld, waarna hij er van 1676-1678 enige tijd hulpstempelsnijder was. Ook leefde er ene Johannes Drappentier – overleden in 1758 – die in de periode 1717-1758 stempelsnijder van de Hollandse Munt was. Hij zou een neef van Daniël zijn. De opvolger van Johannes heette eveneens Johannes. Hij was stempelsnijder van Gelderland (1745-1748), adjunct stempelsnijder van Holland (1748-1758) en stempelsnijder van Holland (1758-1765). Volgens het Jaarboek voor Munt- en Penningkunde was Johannes junior de zoon van Johannes, wat wordt tegengesproken in het Nieuw Nederlands Biografisch Woordenboek, waarin staat dat Johannes gehuwd was met Margrita Dubois en na zijn (kinderloos) overlijden alles naliet aan zijn neef Johannes junior. Johannes junior overleed in 1765.

Als laatste is er nog een Daniël Drappentier die de kleinzoon zou zijn van de eerste Daniël. Daniël junior woonde in ’s-Gravenhage en was stempelsnijder van West-Friesland (1717-1725), Utrecht (1720) en Zeeland (1722-1751). Hij overleed in 1751 in Middelburg ‘in de Mundt’. Samengevat zijn op de stamvader Hans na vijf Drappentiers die stempelsnijder waren:

Daniël (1643-1714)
Josias (<1675->1678)
Johannes (?-1758)
Daniël (?-1751)
Johannes junior (?-1765)

Het zou mij hoogst verbazen als deze heren geen familie van elkaar blijken te zijn, maar hoe zijn zij aan elkaar te verbinden? De secundaire bronnen zijn bij vergelijking niet eenduidig. Mogelijk is Josias daarbij dezelfde als Johannes senior. Ook een kleine speurtocht in de on-line beschikbare bestanden van de Nederlandse archiefdiensten heeft (ook na zoeken op vele spellingsvarianten van de naam) geen helderheid in de onderlinge familieverbanden opgeleverd. De penningen in Teylers Museum blijken evenwel nadere aanknopingspunten te geven.

1) Verschuiving van Drappentier naar Smeltzing

Allereerst moet er iets worden rechtgezet bij de toeschrijvingen. Twee Leidse promotiepenningen zonder jaartal (gedateerd circa 1695-1715) werden aan een Johannes toegeschreven. De eerste (TMNK 00224) blijkt een nagietsel te zijn en toont op de keerzijde onder de cartouche de signatuur IO DRAP. De tweede (TMNK 00225) toont op de keerzijde onder een voorpoot van de leeuw een klein wapenschildje met de initialen AS. Dit zou wel eens de Leidse medailleur Arent Smeltzing (1645-1710) kunnen zijn, die naar voorbeeld van de penning van Drappentier nieuwe penningstempels sneed.

Johannes Drappentier, Leidse promotiepenning (nagieting). Zonder jaar (circa 1695-1715), zilver, 43 mm (TMNK 00224)

Arent Smeltzing? Naar Johannes Drappentier, Leidse promotiepenning. Zonder jaar (circa 1695-1715), zilver, 43 mm (TMNK 00225)

Detailafbeeldingen van de signaturen

2) Dateringen

De in Teylers collectie aan een Johannes Drappentier toegeschreven penningen dateren allemaal uit de periode 1695-1736. De meeste stukken zijn gesigneerd. Het oudste exemplaar – uit 1695 – gaat over het overlijden van de Engelse koningin Maria, partner van Willem III (TMNK 01282). Welke van de twee Johannessen is de maker? Senior ligt het meest voor de hand, want als het junior geweest zou zijn dan was deze in 1695 minimaal zo’n 20 jaar oud, wat betekent dat zijn vader ongeveer 40 jaar oud was en ongeveer op honderdjarige leeftijd is overleden. Maakte senior de penning over Maria op circa 20-jarige leeftijd, dan kan junior rond 1700 geboren zijn en is senior zo’n 80 jaar oud geworden.

In de aan Johannes Drappentier toegeschreven penningen is een gat van 20 jaar zichtbaar tussen de exemplaren over de Vrede van Utrecht in 1713 (de jongste is in 1716 vervaardigd, TMNK 01685) en twee rond 1736 vervaardigde penningen, waaronder een over het eeuwfeest van de Universiteit Utrecht (TMNK 01792). Of de laatste twee penningen door Johannes junior zijn vervaardigd is vooralsnog niet hard te maken, maar de overige exemplaren zijn zeer waarschijnlijk allemaal van de hand van senior.

Johannes Drappentier, Overlijden van koningin Maria van Engeland in 1694. 1695, zilver, 45 mm (TMNK 01282).

Op basis van dit alles kunnen de geboortedata voorzichtig verondersteld worden: Johannes senior (circa 1675-1758), Daniël junior (circa 1695-1751) en Johannes junior (circa 1700-1765). De onderlinge relaties zijn nog niet uitgekristalliseerd – wie heeft er meer informatie? – maar de toeschrijvingen van de munten en penningen van de Drappentiers in Teyler collectie zijn alvast weer een stuk verbeterd.

Jan Pelsdonk is sinds 2008 conservator van het numismatisch kabinet. Dit blog werd geschreven op 18 augustus 2020.