Een bijzondere schoonheidsbehandeling voor Maria Croon — Teylers Museum

Een bijzondere schoonheidsbehandeling voor Maria Croon

Blog door papierrestaurator Robien van Gulik

Dit huiselijke pastelportret van Maria van Oosten de Bruijn-Croon heeft in Teylers papierrestauratieatelier een bijzondere ‘schoonheidsbehandeling’ gekregen. De ontsierende vlek op haar rechterwang en de zwarte verkleuringen op haar vingers zijn nu verdwenen. Ook de lijst is gerestaureerd. Dat alles had echter nog heel wat voeten in de aarde en ik zal u uitleggen waarom.

De vlekken zijn veroorzaakt door een verkleuring van de loodwitverf. Deze verf werd vaak gebruikt om met zogenaamde ‘hoge lichten’ (glimlichtjes) de lichtval te accentueren en ook de portrettist, Taco Jelgersma, gebruikte deze verf in 1749 om hiermee het portret van Maria te verlevendigen. Deze loodwitverf is in de loop der tijd onder invloed van zwavel uit de lucht donkergrijs verkleurd. De glimlichtjes op Maria’s wang en vingers waren donkere vlekken en strepen geworden!

Er is al heel lang een behandelmethode voor verkleurd loodwit bekend waarbij waterstofperoxide wordt gebruikt, maar deze is niet zonder risico omdat er water aan te pas komt. Er kunnen bij een pastel lelijke waterkringen door ontstaan. Daarbij komt dat het oorspronkelijke witte pigment in de verf door de behandeling onomkeerbaar omgezet wordt in een geheel ander wit pigment. Dit druist in tegen de basisregel van restauratie dat alle behandelingen reversibel moeten zijn. Na uitgebreid overleg met de conservator besloten wij desondanks om de behandeling uit te voeren omdat de vlekken zoveel aandacht vroegen dat Maria zelf als het ware niet goed zichtbaar meer was.

Zelf hadden we weinig ervaring met het behandelen van dit probleem en dus hebben we advies gevraagd aan een aantal collega’s die deze verkleuring al eens eerder op hun werktafel gehad hadden.  Na een aantal testjes hebben wij de vlekken voorzichtig aangestipt met een heel fijn penseeltje, gedoopt in de restauratievloeistof. Het resultaat was indrukwekkend! 

Niet alle zwarte strepen van Maria’s handen zijn verdwenen: op een aantal plekken hielp de behandeling niet. Het zou ook kunnen dat Jelgersma hier opzettelijk ook wat donkere accenten heeft aangezet met zwart krijt. Dit heeft hij bijvoorbeeld ook gedaan bij het kantwerk in Maria’s muts en mouwen. 

De lijst is door onze vaste lijstenrestaurator weer in goede staat gebracht. Bij de beschadigde plekken was te zien dat de lijst oorspronkelijk verguld geweest was en dat hij op een later moment was overgeschilderd. Dat was ook het geval bij de lijst van het portret van haar man en van een van haar kinderen.

De lijst midden onder is overigens modern, speciaal gemaakt voor de tentoonstelling ‘Jong in de 19e eeuw’. Bij dit portret van de zoon (waarschijnlijk jong overleden – zie het zwarte strikje) ontbrak de lijst namelijk geheel.

We hebben de zwarte overschildering van Maria’s lijst intact gelaten en zelfs bijgewerkt, omdat het er alle schijn van had dat de drie lijsten overgeschilderd waren toen er meer kinderen bijkwamen die ook geportretteerd moesten worden. We zullen nooit weten waarom er toen voor is gekozen om voor de kinderen geen vergulde lijsten maar lijsten met een zwarte beschildering te laten maken. Het kan een kwestie van geld geweest zijn, hoewel de familie niet onbemiddeld was, of gewoon een kwestie van smaak.

Het glas van alle lijsten is tenslotte vervangen door het zeer heldere ‘Museumglas’ met UV-wering en een antireflectie-coating. Nu kunnen de zachte pastelkleuren, de fluwelige weergave van de prachtige kleding en het knappe gezicht van Maria weer bewonderd worden.

Robien van Gulik is hoofd van ons papierrestauratieatelier, ze werkt sinds 1985 in Teylers Museum. Dit blog werd geschreven op 15 april 2020.