Een echte Einstein — Teylers Museum

Een echte Einstein

Blog door hoofdconservator wetenschap Trienke van der Spek

Je kunt als geroutineerde verleider een Casanova zijn en met een talent voor schilderen een nieuwe Rembrandt: illustere personages uit het verleden, van wie een kenmerkende eigenschap zo beroemd werd dat deze er synoniem mee is geworden. In een maatschappij waarin wetenschap vaak juist synoniem is met moeilijk en ontoegankelijk, is het één wetenschapper toch gelukt tot deze selectie door te dringen. Want ben je superslim, dan ben je een echte Einstein.

Vandaag 18 april, is de 65ste sterfdag van Albert Einstein. Ook al is hij tegenwoordig de personificatie van intelligentie en intellectueel inzicht, zelf was hij daarin een stuk bescheidener. Hij had zijn eigen helden waar hij huizenhoog tegenop kon kijken, zoals Hendrik Antoon Lorentz, hoogleraar in Leiden en tussen 1909 en 1928 directeur van het natuurkundig Laboratorium van Teylers Stichting.

Lorentz speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van Einsteins speciale (1905) en algemene (1915) relativiteitstheorie als sparring partner en als een belangrijke grondlegger ervan door zijn eigen theoretisch natuurkundige werk. Het was Lorentz die het begrip relativiteit introduceerde  in de natuurkunde. Met zijn Lorentzcontractie stelde hij dat lengte geen constante is, maar afhangt van de snelheid van de waarnemer ten opzichte van een object, dat als gevolg daarvan voor de waarnemer vervormt en groter of kleiner kan zijn.

Voor wie nu meteen aan de eigen ogen gaat twijfelen: dit effect wordt pas echt merkbaar bij een snelheid die in de buurt van de lichtsnelheid komt, zo’n 300.000 kilometer per seconde. Wij blijven een meter gewoon als een meter zien. Een mooie weergave van deze vervorming en de formule die Lorentz daarvoor opstelde, is voor iedereen te zien op het treintraject Leiden-Utrecht als onderdeel van de Leidse Muurformules. 

https://straatpoezie.nl/gedicht/lorentzcontractie/

De Lorentzcontractie werd een belangrijke onderdeel van Einsteins relativiteitstheorie. En Einstein hield zijn leven lang een diep ontzag voor Lorentz – hij weigerde hem zelfs ooit op te volgen als professor, omdat hij zich niet goed genoeg achtte om in diens voetsporen te treden. Als Einstein was was gevraagd wie het icoon van intelligentie moest zijn, dan was dat vast Lorentz geweest. Maar ‘een echte Lorentz’ werd geen gevleugeld begrip, ’een echte Einstein’ wel. Waar Einstein zich nooit als een echte Lorentz zag, kun je Lorentz vandaag de dag wel beschrijven als een echte Einstein. Nog een bewijs dat alles relatief is.  

Trienke van der Spek is sinds 2014 hoofdconservator van de wetenschappelijke collecties van Teylers Museum. Dit blog werd geschreven op 18 april 2020.