Een keizer voor wat oud papier
Theodorus Marinus Roest (1832-1898) was de eerste conservator van het Numismatisch Kabinet van Teylers Museum. Hij bezocht geregeld de bijeenkomsten van het Koninklijk Belgisch Genootschap voor Numismatiek in Brussel. In juli 1891 werd hij er zelfs tot erelid benoemd. In Nederland bestond zo’n dergelijk gezelschap nog niet, waardoor veel Nederlandse verzamelaars en onderzoekers van munten en penningen zich bij de Belgen hadden aangesloten. In 1892 werd – mede door Roest – in Nederland het nog steeds bestaande (Koninklijk) Nederlands Genootschap voor Munt- en Penningkunde opgericht.
Het jaar daarop was Roest in juli wederom in België te vinden. Op 4 juli 1892 ruilde hij namelijk 22 penningen met de Brusselse numismaat Charles Édouard van den Broeck (1820-1912). Daarvoor ontving Van den Broeck vier delen van het door Teylers Tweede Genootschap uitgegeven werk over Nederlandse munten door Pieter Otto van der Chijs. Deze boeken lagen in Teylers Museum op voorraad. De geschiedenis verhaalt niet of Roest die delen in een tas heeft meegezeuld naar Brussel – een flinke reis die hij waarschijnlijk per koets en trein aflegde – of dat hij ze later per post verzonden heeft.
Het resultaat van het uitstapje van Roest is nog altijd in Teylers Museum zichtbaar:
Rekenpenningen (koper, circa 28 mm)
1490 Maximiliaan I en Philips de Schone (TMNK 04099).
1490 Rekenkamer van Holland, ten tijde van Philips de Schone (TMNK 04100).
(1497) Inhuldiging van Philips de Schone tot graaf van Holland (TMNK 04102).
circa 1503 Abdij van Thorn (TMNK 04104).
1507 Rekenmeesters van Bergen (TMNK 04108).
(1510) De slinkse handelswijze van de Paus (TMNK 04112).
1516 Keizer Maximiliaan en koning Karel V (TMNK 04118).
1518 Aankomst van Karel V in Spanje (TMNK 04120).
(1518) Aankomst van Karel V in Spanjen (TMNK 04121).
1538 Vredesonderhandelingen tussen keizer Karel V en Frankrijk (TMNK 04146).
1538 Vrede tussen keizer Karel V en Frankrijk te Nice (TMNK 04147).
(1538-1544) Cornelis van Bergen, prins-bisschop van Luik (TMNK 04149).
1549 Bureau van financiën (TMNK 04177).
1549 Inhuldiging van Philips II als graaf van Zeeland (TMNK 04178).
1549 Keizerlijke rekenkamer (TMNK 04183).
1550 Maria van Hongarije, landvoogdes in de Nederlanden (TMNK 04187).
Maximiliaan I en Philips de Schone, 1490, (TMNK 04099)
Overige penningen
1776 Eerste steen van de kerk van de abdij van Coudenberg te Brussel
(brons, 44 mm, TMNK 02211).
1830 Gesneuvelde Belgen tijdens de opstand in Brussel
(brons, 23 mm, TMNK 02763).
1830 Burgerwacht van Luik tijdens de opstand, draagteken
(tin, 30 mm, TMNK 05318).
1831 Onderdrukking van bewegingen van Oranje-aanhangers te Gent
(brons, 25 mm, TMNK 02783).
1831 Het Belgische parlement verkiest Lodewijk van Orleans tot koning
(brons, 46 mm, TMNK 02790).
1878 Alphonse Vandenpeereboom, Belgisch minister en numismaat
(brons, 38 mm, TMNK 09204).
Eerste steen van de kerk van de abdij van Coudenberg te Brussel, 1776, (TMNK 02211)
Er waren meer ruil- en aankoopmomenten met Van den Broeck. Tussen maart 1892 en juni 1897 werden in totaal 100 penningen – meest rekenpenningen – van hem verworven voor Teylers collectie. In dat laatste jaar zou Van den Broeck zijn belangrijke verzameling Brusselse penningen verkopen aan het Penningkabinet van de Koninklijke Bibliotheek van België.
Was de ruiling een opsteker voor de collectie in Teylers Museum? De geruilde penningen lijken op het eerste gezicht niet allemaal even interessant. Sommige stukken zijn echter bijzonder zeldzaam. Ze sluiten goed aan bij de collectie. Met name bij de door Pieter Teyler bijeengebrachte rekenpenningen en de bijzondere collectie penningen en draagtekens uit de tijd van de Belgische opstand. De boeken door Van der Chijs – in die tijd al zo’n 40 jaar oud – worden tegenwoordig nog steeds gebruikt als referentieliteratuur. Dat het restant van de verkoopvoorraad al enige decennia in het museum lag te verstoffen is een teken dat de ruil beslist zinvol was.
Vredesonderhandelingen tussen keizer Karel V en Frankrijk, 1538, (TMNK 04146)
Jan Pelsdonk is sinds 2008 conservator van het numismatisch kabinet. Geschreven op 23 april 2020.