Een prachtige aanwinst

Vijf jaar geleden, in 2015, toonde Teylers Museum in samenwerking met De Mesdag Collectie in Den Haag een overzicht van Nederlandse aquarellen uit de negentiende eeuw. Een mijn persoonlijke favorieten in de tentoonstelling was een grote aquarel door George Hendrik Breitner, geleend uit een particuliere collectie. Uit de vrije penseelvoering en het rijke kleurgebruik doemt een sprekende voorstelling op van een zwarte man, geaccentueerd door opvallende blauwe verftoetsen.

Tijdens de tentoonstelling werd er vanuit gegaan dat de afgebeelde man Adolf Boutar heette en afkomstig was uit Ethiopië. Hij was een geliefd model in de Haagse kunstwereld aan het eind van de negentiende eeuw. Zijn Afrikaanse uiterlijk was daar een relatieve zeldzaamheid en dat maakte hem in Europese ogen perfect als ‘Arabier’, ‘eunuch’ of ‘haremwachter’, passend in de oriëntalistische mode van dat moment. De ontmenselijkende blik achter deze objectiverende titels komt nog het sterkst tot uiting in de titel die het werk blijkens meerderde stickers aan de achterzijde van de lijst rond het midden van de twintigste eeuw nog botweg kon hebben: ‘de neger’.

Inmiddels is dankzij recent onderzoek van Ruth Krul voor Kunstmuseum Den Haag meer duidelijk geworden over wie Breitners model daadwerkelijk was. En dat blijkt net anders te liggen dan tot nu toe gedacht. Zo heette hij voluit Adolphe Boutard en was hij niet afkomstig uit Abessinië of Ethiopië, maar uit Nederlands-Indië. Hij kwam in 1867 naar Europa en werkte als variétéartiest en muzikant in Brussel en later Den Haag. Het onderzoek van Krul laat zien hoe verschillende variététheaters en café-concerts hun shows aanprezen met optredens van zwarte mannen als Master Pooles, ‘Acrobaat en Negro Comique’, Master Barrow, een ‘Negro Comic and Dancer’, Monsieur Emilius, ‘Neger Comic, musical Parodist’, of de ‘Negro Instrumentalist’ Mr. Tom Lucette. Een hiervan zou zomaar de artiestennaam van Adolphe Boutard kunnen zijn.

Daarnaast was Boutard zoals gezegd een geliefd schildersmodel. Bij de Haagse kunstenaarsvereniging Pulchri Studio werd hij geportretteerd door meerdere bekende kunstenaars als Isaac Israels en Willem de Zwart. Ook Breitner maakte verschillende tekeningen, aquarellen en schilderijen van hem, waaronder een olieverfschilderij dat zich nu in de collectie van het Stedelijk Museum Amsterdam bevindt, en een aan de huidige aquarel verwant blad in de collectie van Museum de Fundatie in Zwolle. 

Teylers Museum bezat al twee zwart krijt tekeningen van Boutard door Breitner, die op dit moment te zien zijn in de tentoonstelling Breitner vs Israels in het Kunstmuseum. Toen zich recent echter de mogelijkheid voordeed om daar deze aquarel aan toe te voegen, hoefden we hier niet lang over na te denken. De aquarel sluit mooi aan op de twee aanwezige tekeningen van Boutard. Hij vormt door het grote formaat, de trefzekere uitvoering en het bijzondere onderwerp een prachtige aanvulling op de verzameling negentiende-eeuwse Nederlandse kunst van het museum. En niet in de laatste plaats voegt de aquarel letterlijk en figuurlijk kleur toe aan de verzameling.

George Hendrik Breitner (1857-1923)
Adolphe Boutard als Arabier, ca. 1883
Transparante en dekkende waterverf op papier, 48 x 65 cm.
Teylers Museum, aangekocht met steun van de BankGiro Loterij, 2020

George Hendrik Breitner (1857-1923)
Figuurstudie van Adolphe Boutard, ca. 1883
Zwart krijt op papier, 33,6 x 25,7 cm.
Teylers Museum, legaat mevrouw E.T.H. Bendien, 1999

George Hendrik Breitner (1857-1923)
Studieblad met Adolphe Boutard, ca. 1883
Zwart krijt op papier, 35 x 26,7 cm.
Teylers Museum, legaat mevrouw Teixeira de Mattos-Hansen, 1994

Het werk is t/m 19 juli te zien in de Tweede Schilderijenzaal. (Foto: Bibi Veth)

Terry van Druten werkt sinds 2008 in Teylers Museum en is sinds 2019 hoofdconservator van de kunstcollecties. Dit blog werd geschreven op 25 mei 2020.

Extra informatie over Adolphe Boutard:

Joke de Wolf schreef op 29 juli 2020 een mooi artikel over hem in Trouw. 

Wie meer wil weten over Adolphe Boutard raden we aan de tentoonstellingscatalogus van 'Breitner vs Israels' (nu te zien in Kunstmuseum Den Haag) te lezen. Ook vertelt de conservator van deze tentoonstelling, Frouke van Dijke, meer in haar blog.