Geestelijke Natuurkunde

Johann Jakob Scheuchzer (Zürich, 2 augustus 1672 - aldaar, 23 juni 1733) is met name bekend om zijn Homo Dilivii Testis, het fossiel van, wat later bleek, een Reuzensalamander dat hij hield voor een afdruk van een mens die de zondvloed zou hebben gezien. Dit beroemde fossiel in de geschiedenis van de paleontologie bevindt zich nog steeds in het museum. Minder bekend is het boek Geestelijke Natuurkunde (Physica Sacra) van Scheuchzer waarin de Zondvloedmens ook is afgebeeld. Dit werk bestaat uit vijftien folio delen (9 banden in de Teyler bibliotheek) en is geïllustreerd met niet minder dan 750 fraaie kopergravures over de gehele bladzijde. Dertien delen zijn gewijd aan het Oude Testament, de twee laatste handelen over het Nieuwe Testament. De Pentateuch beslaat de eerste zeven delen, waarvan twee voor Genesis en twee voor Exodus. Het boek is wel een sprookje genoemd dat hij ontleende aan de Bijbel en de aarde, “een mengeling van goed geloof en primitieve kennis”. Hij probeerde bovennatuurlijke gebeurtenissen in de Bijbel met natuurwetten te verklaren.

Het scheppingsverhaal wordt door Scheuchzer breed uitgesponnen, van de eerste tot de zevende dag. Nadat op de tweede scheppingsdag de atmosfeer is geschapen, worden op de derde dag aarde en water gescheiden. Dit zegt hij bijvoorbeeld over de derde dag:

“Daar moest geen schadelijke overvloed maar een nodige bevochtiging zijn. Dit is de reden van de vergadering der wateren in zeeën, rivieren en bronnen. Om zulks werkstellig te maken moest de aardkloot, die eerst wel in effen vlakten en gelijke wegen verdeeld, doch overal gelijk en effengrondig was, daarenboven met de wateren omringd en ondergedompeld, oneffen en ongelijk gemaakt worden, de vlakten en oppergronden moesten op sommige plaatsen verhoogd worden, op andere laag en nederig blijven”.

De locatie van het Paradijs ergens in de antieke wereld was vanouds een vruchtbaar terrein van speculatie. Scheuchzer houdt zich wijselijk buiten deze onbesliste en onbeslisbare strijd en kiest geen partij voor een van de talloze door hem geciteerde oude schrijvers maart toont wel een kaart van het Midden Oosten met de Eufraat en de Tigris.

Ook gaat hij uitvoerig in op de historie van de zondvloed geïllustreerd met prenten van de ark o.a. op de berg Ararat van en van de (ingekleurde) regenboog die verschijnt als de catastrofe eindigt.

Over de zondvloed zegt hij o.a.: door “onderaardse pilaren deze aarde onderschragende, zal de aarde niet opnieuw overstroomd worden door natuurlijke oorzaken, - alleen indien God zulks zou gebieden en de pilaren zou doen vallen die de bergen ondersteunen”.

Physica Sacra werd door velen gezien als ketterij. Het boek mocht in Zwitserland niet gedrukt worden. Van 1731 tot 1735 werd het boek uiteindelijk in Augsburg gedrukt. Voor zijn dood in 1733 kon Scheuchzer de Latijnse en Duitse versies afmaken, hoewel hij de uitgave niet meer meemaakte. Vlak na zijn dood werd het boek ook in het Frans en Nederlands vertaald.

Teylers Museum heeft alle delen van Geestelijke Natuurkunde in het geheel gedigitaliseerd. Klik in de grijze balk op de "i" rechts voor de links naar elk deel.

Herman Voogd werkt sinds 1992 bij Teylers Museum. Hij is hoofd collectiebeheer van de wetenschappelijke collecties. Dit blog werd geschreven op 21 december 2020