Pieters zegelstempel

Een wortelnotenhouten linnenkast, een staand horloge, een barometer, een penningenkastje, twee geldkisten, een porseleinen servies: een greep uit het kleine aantal stukken huisraad dat in de geschiedenis van Pieter Teylers Huis direct terug te leiden is naar Pieter Teyler zelf. Afgelopen najaar kwam daar een bijzondere persoonlijke bezitting bij, iets wat Teyler zeer waarschijnlijk vaak bij zich heeft gedragen. In een klemmende la van een van de schrijfmeubelen uit het huis trof de meubelrestaurator tot ieders verrassing een zilveren zegelstempel en een klein brokje zegellak aan.

Oud-directeur Marjan Scharloo: ‘Er is geen reden om te veronderstellen dat dit zegelstempel niet van Pieter Teyler zelf was. Ten eerste klopt de datering: een specialist op het gebied van stempels heeft het zegelstempel gedateerd tussen 1760 en 1770. Daarnaast: het wapen – met de panters – is dat van Teyler. Niemand anders kon het dus gebruiken. Ook is het stempel gevonden in een lessenaar die uit de 18e eeuw stamt en die voor de restauratie nooit uit het huis is verwijderd. Ten slotte: Teyler had geen nakomelingen van wie het stempel geweest zou kunnen zijn.’

Zegelstempels

Zegelstempels werden gebruikt om officiële documenten te verzegelen, als extra beveiliging van iemands identiteit. Een handtekening kon tenslotte gemakkelijk worden nagemaakt. Enveloppen waren nog niet uitgevonden en met lakzegels werden brieven, nadat ze dichtgevouwen waren, verzegeld. Met een grote druppel vloeibaar gemaakte rode lak, drukte je je stempel op je brief. Waarschijnlijk heeft er nog een oogje aan het stempel gezeten zodat het aan een (horloge)kettinkje meegedragen kon worden. Marjan Scharloo: ‘Ideaal zou natuurlijk zijn wanneer er een brief of een document opduikt met zijn zegel erop. Die zullen we niet vinden in Teylers Museum, omdat het om verstuurde post gaat of om documenten bestemd voor iemand anders.’

Robien van Gulik, hoofd van het papierrestauratie-atelier van Teylers Museum: ‘Bij het originele testament van Teyler is het bindtouw verzegeld zodat de pagina’s niet losgehaald konden worden. Daarbij is het zegelstempel van de notaris gebruikt.’

Te zien in Pieter Teylers Huis

Het zegelstempel is te zien in een vitrine in Pieter Teylers Huis, naast Teylers testament, zijn inktpot en enkele ganzenveerpennen. Robien van Gulik: ‘De ganzenveerpennen zijn speciaal voor ons met gebruik van historische techniek gesneden door een inkt- en papieronderzoeker van het RCE. Zij vertelde ons dat de slagpennen van de ganzen de beste schrijfpennen opleverden, dat de pennen vóór het snijden gehard moeten worden in heet zand en dat de ‘baarden’ van de veren vaak geheel of gedeeltelijk afgesneden werden omdat ze de schrijver hinderden bij het schrijven. Zo’n ‘kale’ ganzenveerpen is ook te zien op Teylers portret aan de muur tegenover het testament. Het blijkt ook dat er met ganzenveren beter op een schuin tafelblad geschreven kon worden omdat de pen veel te snel leegliep als er men een horizontaal oppervlak schreef. Vandaar de schuine kleppen van oud schrijfmeubilair.’

Onder zo’n schuine klep is het zegelstempel gevonden. Restanten van de rode lak zijn er nog duidelijk in te zien. Wat zou het laatste document geweest zijn dat Teyler ermee verzegelde? Brak het oogje af daarna en gooide hij het in de la van z’n lessenaar om er pas ruim 250 jaar later weer uit tevoorschijn te komen? We zullen het nooit weten, maar tot de verbeelding spreekt het zeker.