Spannend onderzoek — Teylers Museum

Spannend onderzoek

Blog door conservator Jan Pelsdonk

Vorige week, op 18 februari, was het 276 jaar geleden dat Alessandro Volta (1745-1827) werd geboren. In 1810 werd hij door Napoleon tot de adelstand (graaf) verheven en dat was niet voor niets. In 1800 vond hij de Zuil van Volta uit; de voorloper van de tegenwoordige batterij. Deze uitvinding staat zowat op hetzelfde niveau als de uitvinding van het wiel. Op basis van zijn bevindingen werden meerdere ontdekkingen gedaan met als gevolg dat in de loop van de negentiende eeuw de elektriciteit zijn intrede deed in het dagelijks leven. De eenheid van elektrische spanning – volt – is zelfs naar hem vernoemd. Dit was geen ver-van-mijn-bed-show, want Volta had bijvoorbeeld contact met ‘onze’ Martinus van Marum (1750-1837), die een belangrijke rol speelde bij de ontwikkeling van Teyler Museum en de ‘ongemeen grote’ elektriseermachine liet bouwen.

Stefano Johnson & Luigi Meazza, 1100-jarig bestaan van de universiteit van Pavia. 1925, brons, 32 mm (TMNK 14324) 

Aanvullende ontdekkingen

‘Spanning’ is een potentiaalverschil tussen twee punten, zoals de plus en min van een batterij. Zodra die twee punten met elkaar in verbinding worden gebracht, stroomt de spanning van het ene naar het andere punt, totdat er geen potentiaalverschil meer is (of de verbinding wordt verbroken). De sterkte van die stroom wordt uitgedrukt in ampère, naar collega-uitvinder André-Marie Ampère (1775-1836). De snelheid waarmee de stroom vloeit wordt beïnvloed door de stof die is gebruikt voor de verbinding tussen de twee punten. Koper, grafiet en water geleiden de stroom nu eenmaal een stuk beter dan hout, glas en lucht. Hoe sneller een stroom vloeit, hoe gevaarlijker het wordt voor de mens. Met al het water in ons lichaam vormen wij immers prima geleiders. De weerstand die een stroom tijdens het vloeien ondervindt, vormt dus de derde elementaire factor waarmee rekening moet worden gehouden bij het gebruiken van elektriciteit. Deze wordt uitgedrukt in ohm, naar uitvinder Georg Ohm (1789-1854). Ohm ontdekte het verband tussen spanning, stroom en weerstand en ontwikkelde de formule U = I x R waarbij U de spanning in volt, I de stroom in ampère en R de weerstand in ohm is.

Anoniem, Dubbele zuil van Volta. 1800-1824 (FK 0575)

Niet van puur koper maar van brons is de bij deze blog afgebeelde penning, met de buste van Volta, die in 1925 door de natuurkundige Hendrik Antoon Lorentz (1853-1928) in het Italiaanse Como werd verworven tijdens een congres ter viering van 1100 jaar universiteit van Padua. De Nobelprijswinnaar Lorentz heeft in Teylers Museum gewerkt en hij heeft de naar de naar hem vernoemde lorentzkracht ontdekt, het principe waarmee bijvoorbeeld elektromotoren kunnen draaien en dynamo’s stroom op kunnen wekken. Lorentz en Volta hebben elkaar niet gekend. Gezien Lorentz’ interesse en deze penning, die na Lorentz dood samen met een selecte groep penningen over bekende collega’s van Lorentz aan Teylers Museum werden geschonken, was zijn achting voor Volta er niet minder om.

Jan Pelsdonk is sinds 2008 conservator van het numismatisch kabinet. Dit blog werd geschreven op 23 februari 2021.