Speuren naar bijzondere meubelstukken — Teylers Museum

Speuren naar bijzondere meubelstukken

Blog door conservator Marleen Ram

De renovatie van Pieter Teylers Huis is bijna klaar. Na de oplevering van het casco begin dit jaar is er de afgelopen maanden hard gewerkt om de historische ruimtes te restaureren. De indrukwekkende marmeren vloer in de gang is weer teruggeplaatst, het schilderwerk is bijna af en binnenkort wordt de nieuwe wandbespanning aangebracht. Nu begint het leuke werk. Hoe gaan we het voormalige woonhuis van Pieter Teyler inrichten?

Natuurlijk zijn we al even bezig met het beantwoorden van deze vraag. Tijdens de uithuizing in 2013 is een uitgebreid overzicht gemaakt van alle meubelstukken, schilderijen en andere huisraad. Het is een mengelmoes aan historische objecten, van Teylers inktstel tot het elektrische bellensysteem uit de keuken dat aan het begin van de twintigste eeuw werd gebruikt. Na de dood van Teyler in 1778 bleef het huis namelijk in gebruik. Zo werd het pand bewoond door verschillende kasteleins en hun families, diende het als vergaderruimte voor Directeuren van Teylers Stichting en werden er in de vorige eeuw een aantal kamers als kantoor gebruikt.

Uit de huisraad van Pieter Teyler is helaas maar weinig bewaard gebleven. We hebben zijn inktstel nog dat is afgebeeld op het schilderij van Wybrand Hendriks (afb. 1). Daarnaast keren uit Teylers bezit ook een wortelnotenhouten linnenkast, een staand horloge, een barometer, een penningenkastje, twee geldkisten en een porseleinen servies terug. Voor zover dit mogelijk is, worden deze objecten weer in de ruimtes teruggeplaatst waar ze in Teylers tijd ook stonden.

Aankoopbewijzen

De meeste meubelstukken uit het huis zijn aangekocht door Teylers Stichting. Van de stoelen uit de Grote Zaal hebben we bijvoorbeeld nog de achttiende-eeuwse aankoopbewijzen. Op 26 oktober 1785 kocht Teylers Stichting bij de heer D. Jansen ‘12 Mahonij Stoelen’ voor 192 gulden. Het jaar daarop werden bij hem nog eens twaalf stoelen extra besteld voor hetzelfde bedrag. Voor die tijd was dat een aardige som geld. De stoelen, uitgevoerd in luxe mahoniehout, zijn dan ook van hoge kwaliteit. In het houtwerk zijn met de hand prachtige versieringen aangebracht die naadloos aansluiten bij het neoclassicistische interieur van de Grote Zaal (afb. 2).

Helaas zijn niet alle meubelstukken zo goed gedocumenteerd als de neoclassicistische stoelen. Er is daarom aanvullend onderzoek gedaan naar verschillende stukken uit het huis. Zo kwamen we meer te weten over het anonieme familieportret dat jarenlang in de achterkamer op de eerste verdieping hing en waarvan werd verondersteld dat het afkomstig was uit de nalatenschap van Teyler (afb. 3). Kunsthistorici Rudi Ekkart en Claire van den Donk hebben het schilderij nu kunnen toeschrijven aan Matthijs Naiveu (1647-1726), een Leidse schilder die vanaf 1679 tot zijn dood in Amsterdam werkzaam was. Mogelijk zijn de voorgestelde personen Jan Wijnands Verschaave en Helena Honoré met hun dochter Helena, de latere echtgenote van Pieter Teyler.

Ook het bontgekleurde tapijt uit de Grote Zaal werd onderzocht. Het is afkomstig uit de Deventer Tapijtfabriek, een negentiende-eeuwse firma die op grote schaal handgeknoopte tapijten, karpetten, lopers en kleedjes fabriceerde. In het Rijksmuseum in Amsterdam wordt de ontwerptekening bewaard waarop het motief van het tapijt in Pieter Teylers Huis is gebaseerd (fig. 4). Het kleurrijke bloemmotief is geïnspireerd op de toentertijd populaire Ushak-tapijten uit Anatolië in Turkije.

Verrassing

Tot slot werd er in het depot nog een spectaculaire ontdekking gedaan. Toen Pascal Mestrom, een van de restoratoren die betrokken is bij de inrichting van Pieter Teylers Huis, kwam kijken naar een kristallen kroonluchter sloeg hij steil achterover van verbazing. Volgens hem gaat het om een zeer zeldzaam exemplaar dat omstreeks 1750 in Engeland is vervaardigd. De kroonluchter is afkomstig uit de nalatenschap van jonkheer Hendrik Teding van Berkhout en hing sinds de jaren tachtig in de zijkamer op de begaande grond van Pieter Teylers Huis.

Al deze bijzondere stukken krijgen straks – opgeknapt en wel – een plek in Pieter Teylers Huis. Ze laten zien dat het huis geen tijdscapsule is, maar een plek waar ook in de eeuwen na het overlijden van Pieter Teyler van der Hulst gewoond, gewerkt en geleefd is.

Afbeeldingen

Afb. 1: Wybrand Hendriks naar Frans Decker, Portret van Pieter Teyler, 1787, inv.nr. KS 281

Afb. 2: De Grote Zaal in Pieter Teylers Huis (voor de restauratie)


Afb. 3: Toegeschreven aan Matthijs Naiveu, Familieportret, mogelijk Jan Wijnands Verschaave en Helena Honoré met hun dochter Helena, ca. 1700, inv.nr. KS 057


Afb. 4: Modeltekening voor vloertapijt, Deventer Tapijtfabriek, ca. 1830-1850 (collectie Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. BK-1971-77-10)

Marleen Ram werkt sinds 2019 in Teylers Museum als conservator van de kunstcollecties. Dit blog werd geschreven in augustus 2021.