Van Bloemendaal tot Bloomingdale
De zes hand ingekleurde delen van de Atlas van de gebroeders Reinier en Joshua Ottens uit Amsterdam vormen tezamen een van de hoogtepunten van de bibliotheekcollectie van Teylers Museum. Deze Atlas Maior werd samengesteld in de jaren 1725 tot 1750. De eerste 5 delen bevatten kaarten van Nederland en Europa terwijl in deel 6 de rest van de wereld is vertegenwoordigd.
Een bijzondere kaart is die van het noordoostelijke deel van Noord-Amerika inclusief Nieuw-Amsterdam in deel 6, de zg. Jansson-Visscher kaart. Johannes Jansson was de graveur en Claes Visscher produceerde een gecorrigeerde editie. De oorspronkelijke kaart werd al in 1650 in Amsterdam gedrukt en daarna vele malen herdukt vanwege de accurate weergave van dit deel van Amerika in de koloniale tijd en omdat het werd beschouwd als een van de mooiste voorbeelden van vroege cartografie.
Door deze kaart werden Nederlandse namen voor altijd aan bepaalde locaties in de buurt van New York en daarbuiten verbonden. Bekend zijn Brooklyn – Breukelen, Flushing – Vlissingen, Harlem – Haarlem, Staten Island – Stateneiland en Long Island – t’ Lange Eylandt. Maar er zijn in dit deel van Amerika meer namen met een Nederlandse oorsprong zoals de wijk in Brooklyn, Flatbush, op de kaart Vlackebosch. Rhode Island – Roode Eylant, Coney Island – Conyne Eylant, en vlak daarbij Gravesend – Gravesant, Bloomingdale (Upper West side Manhattan) – Bloemendaal.
Verder is te zien dat Cape Cod, op de kaart Nieuw Holland, wordt omsloten door de Noort Zee en de Zuyder Zee en dat daaronder de eilanden Texel - Marha’s Vineyard en Vlieland – Nantucket liggen. Opvallend is dat er onder het huidige eiland Martha’s Vineyard, op de oude kaart een eilandje ligt met dezelfde naam. Op Google maps heet dit eilandje Nomansland. Zo valt er nog veel te ontdekken.
Onder aan de kaart is op de inzet een aanblik van Nieuw- Amsterdam te zien evenals de naam Novi Belgii, Latijn voor Nieuw Nederland.
De gravure van Nieuw Amsterdam is gebaseerd op een tekening die bewaard wordt in de Nationale Bibliotheek in Wenen. Op die tekening is hetzelfde te zien maar het dorpje is bouwvallig en lijkt onbewoond want er staan geen mensen op. Op de gravure daarentegen is een ordelijk dorp met nette huizen te zien met volop mensen. De opdrachtgever had de graveur gevraagd een positief beeld te scheppen met als doel om nieuwe kolonisten te trekken. De galg was niet verzonnen en stond op de kop van Manhattan wat nu Battery Park is. De locatie was vergelijkbaar met die in Amsterdam daar stonden de galgen aan de overkant van het IJ duidelijk zichtbaar vanaf, toen nog, het open havenfront.
Het is een prachtige kaart om van dichtbij te bestuderen. Met niet alleen de Nederlandse namen maar ook die van de verschillende oorspronkelijke inheemse stammen.
(bronnen: Wikipedia en Russell Shorto’s Nieuw Amsterdam, Eiland in het hart van de wereld)
Bekijk hier alle zes delen van de Atlas van Ottens.
Herman Voogd werkt sinds 1992 bij Teylers Museum. Hij is hoofd collectiebeheer van de wetenschappelijke collecties. Dit blog werd geschreven op 27 maart 2020.