Windhandel — Teylers Museum

Windhandel

Blog door conservator Jan Pelsdonk

In de collectie van Teylers Museum bevinden zich vier penningen uit 1720 met John Law als onderwerp. Eén van deze penningen komt uit de privécollectie van Pieter Teyler van der Hulst. Wat voor gedachten zou hij bij deze penning hebben gehad, was het een aanmaning om niet te gretig te willen zijn? Behoorde ook zijn familie tot de gedupeerden?

In principe verzamelde Pieter Teyler penningen en munten van en over de Nederlanden, maar dat neemt niet weg dat hij ook vele buitenlandse stukken in zijn collectie had. Zo ook de ongesigneerde penning van Pieter Teyler, die wordt toegeschreven aan Christiaan Wermuth (1661-1739) uit Gotha.1 Ook de andere drie penningen zijn mogelijk van Wermuth’s hand.

Na afloop van de Spaanse Successieoorlog (1701-1713) zat Frankrijk met een grote staatsschuld opgezadeld. In een poging om deze schuld te verkleinen werd in 1716 de Schot John Law in de arm genomen en al snel werd hij benoemd tot controleur-generaal van Financiën. Law adviseerde om aandelen uit te geven, om de Franse West-Indische Louisianacompagnie te ondersteunen die actief was rond de Mississippi. Idee was dat ook de staat zou profiteren van de uitgifte. De aandelen werden gedrukt en werden gretig afgenomen, ook in de Nederlanden. Law werd door de Franse koning zo gewaardeerd dat hij de adellijke titel graaf van Tancarville kreeg.

De verwachte winst bleef echter uit, waardoor steeds nieuwe aandelen moesten worden uitgegeven om aan de betalingsverplichtingen te kunnen voldoen. Ondertussen waren vele beleggers verblind door de voorgespiegelde winst en de aandelen werden massaal aangekocht. In 1720 barstte de zeepbel uiteen: de aandelen werden waardeloos en Law vluchtte het land uit.

Daarop werden diverse penningen gemaakt, die zowel leedvermaak als de woede van de getroffenen tonen. De vier penningen in Teylers Museum zijn allemaal verschillend. De eerste is in het Frans, de andere drie in het Duits.

Anonieme kunstenaar, Windhandel door John Law. 1720, 33 mm zilver (TMNK 01712, aangekocht in 1907)

De eerste penning toont John Law met aandelen in zijn hand. De om- en opschriften geven:

Mr . de LAWS, COMTE de TANCKERVILLE, CONSEILLER du ROY DANS TOUTS SES CONSEILS, SUR INTENDANT ET CONTROLLEUR GENERAL DES FINANCES du ROYAUME DE FRANCE / ACTIEN / BILLETS [de heer Law, graaf van Tancarville, adviseur van de koning bij al zijn raden, hoofdbeheerder en controleur-generaal van Financiën van het Franse koninkrijk].

LUNDI: NOUS ACHETONS DES ACTIONS, MARDI: NOUS AVONS DES MILLIONS, MERCREDI: NOUS REGLONS NOTRE MENAGE, JEUDI: NOUS NOUS METTONS EN EQUIPAGE, VENDREDI: NOUS ALLONS AU BALL, ET SAMEDI: A L HOPITAL . 1720 . DIMANCHE: NOUS VIDONS PAR LES BILLETS DE BANCQUE TOUTES LES BOURSES. [op maandag kopen we aandelen, op dinsdag hebben we miljoenen, op woensdag richten we ons huis in, op donderdag nemen we bedienden aan, op vrijdag gaan we naar het bal en op zaterdag belanden we in het ziekenhuis. Op zondag legen wij alle portefeuilles met aandelen.]

Anonieme kunstenaar, Windhandel door John Law. 1720, 27 mm zilver (TMNK 01711, uit de privécollectie van Pieter Teyler van der Hulst)

Deze penning is eenvoudig van opzet en toont slechts op- en omschriften: ALLES LIEGT AM GLÜCK UND AN DER ZEIT / SO VERSICHERTS LAWS UND SPRICHT: DIESES GLAUB ICH ANDERS NICHT. MANCHER DOCH MIT THOMA SPRICHT: ICH GLAUB ES NOCH LANGE NICHT. 1720.

SIND INCONFISCABEL UND SEMPER FREY / IN FINE VIDEBITUR CVIVS TONI. / PARISER WEST-INDISCH-LOUISIANISCHER COMPAGNIE ACTIEN ODER BANCO-BILLETS IEDES A 500 . LIVRES . OD . 166 . 2/3 . TH . VON I . IAN . 1717 . MIT IV . PRO CENT ZU VERINTERESSIREN AO . 1720 . AUT . 2 . PR . 100.

Anonieme kunstenaar, Windhandel door John Law. 1720, 27 mm zilver (TMNK 14248, aangekocht in 1910)

Deze penning verschilt in details van de voorgaande. Zowel voor de voor- als de keerzijde zijn andere stempels gebruikt. De op- en omschriften geven: ALLES LIEGT AM GLÜCK UND AN DER ZEIT SO VERSICHERTS LAWS UND SRICHT: DIESES GLAUB ICH ANDERS NICHT. MANCHER DOCH MIT THOMA SPRICHT: ICH GLAUB ES NOCH LANGE NICHT. 1720.

SIND INCONFISCABEL UND SEMPER - FREY / IN FINE VIDEBITVR CVIVS TONI. / PARISER WEST INDISCH - LOUISIANISCHER COMPAGNIE ACTIEN ODER STAATS - BILIETS IEDE A 500 . LIVRES OD . 166 2/3 . THL . VON I . IAN . 1717 . MIT IV . PROCENT ZU VERINTERESSIREN.

Anonieme kunstenaar, Windhandel door John Law. 1720, 27 mm zilver (TMNK 14249, aangekocht in 1909)

Deze laatste penning toont een verslagen man met de mercuriusstaf en een waardeloos geworden wissel in zijn hand, terwijl op de keerzijde John Law met de noorderzon vertrekt. De omschriften geven: CREDIT ist mausze todt. / WEXEL

BANQVERODT ist A LA MODE / VISIBILIS. INVISIBILIS. MDCCI.

Bernard Picart, Dwaasheid van de windhandel. 1720, ets op papier, 278 x 374 mm (KG 11583)

Ook de hier afgebeelde prent herinnert aan de actiehandel door Law, Ter Eeuwiger gedagtenisse der dwaasheid van het XX jaar der XVIII. eeuw. Er is veel op te zien. Aan de rechterzijde is het koffiehuis te zien in de Rue Quincampoix te Parijs, waar de aandelen werden verhandeld en aan de linkerzijde de ingangen van het Ziekenhuis, het Gekkenhuis en het Armhuis, voorzien van de wapenschilden van Amsterdam. In het midden strooit Fortuna aandelen onder de menigte, terwijl de Duivel op de achtergrond bellen blaast. Onderaan de prent heeft Picart een uitgebreide beschrijving opgenomen.

Deze blog werd geschreven door conservator numismatische collecties Jan Pelsdonk op 28 december 2022. 

Noot

Gelder, H. Enno van (1979) Het bankroet van Law, in: De Beeldenaar 3-2, 59-60.