De idealen van Pieter Teyler

Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778) was een telg uit een Doopsgezind geslacht, actief in de textielnijverheid, dat in de 16de eeuw vanuit Schotland om religieuze redenen naar Haarlem was uitgeweken. Net als zijn vader was Pieter Teyler een succesvol zijdekoopman; vanaf 1763 verlegde hij zijn activiteiten echter steeds meer naar de financiële wereld. Als typisch vertegenwoordiger van de Verlichting had Teyler een brede belangstelling voor wetenschap en kunst. Op beide terreinen legde hij verzamelingen aan. Daarnaast was hij zeer geïnteresseerd in theologie. In 1728 trouwde hij met Helena Wijnands Verschaven. In 1756, kort na de dood van zijn echtgenote, maakte Pieter Teyler zijn testament op. 

Hij vermaakte zijn aanzienlijke vermogen aan een stichting die bestuurd moest worden door vijf directeuren, gekozen onder zijn Doopsgezinde vrienden. Als doelstellingen van de stichting noemde Teyler het bevorderen van godsdienst en het stimuleren van kunsten en wetenschappen. Teylers Stichting is nog steeds actief op die terreinen, middels het uitschrijven van prijsvragen door de twee geleerde Genootschappen die onder de stichting ressorteren. Liefdadigheid en armenzorg behoren ook tot de doelstellingen van Teylers Stichting.

Uit hoofde van het testament werd de Stichting in 1778, na Pieter Teylers overlijden, eigenaar van zijn woonhuis aan de Damstraat en van zijn verzamelingen op het gebied van natuurlijke historie, penning- en tekenkunst, alsmede van zijn boekerij. Hoewel de eerste directeuren weinig belang zagen in Teylers eigen collectie, die grotendeels van de hand gedaan werd, gaven zij Leendert Viervant in 1779 opdracht tot het ontwerpen van een ‘Boek- en Konstzael' achter het Fundatiehuis. Zo onstond de Ovale Zaal, die in 1784 voor het publiek openging.