230 jaar elektriseermachine

Op 24 december 2014 was het precies 230 jaar geleden dat de ‘ongemeen grote’ elektriseermachine in de zojuist gereed gekomen Ovale Zaal werd geplaatst. Van Marums elektriseermachine is momenteel te bewonderen in de Instrumentenzaal. U leest er alles over in Teylers Album, verkrijgbaar in de museumwinkel.

Martinus van Marums ‘ongemeen’ grote elektriseermachine uit 1784 is de blikvanger van de Instrumentenzaal. Het is de grootste wrijvingselektriseermachine ooit gebouwd; de glasschijven met een diameter van 1,65 meter waren de grootste die destijds gegoten konden worden. De Amsterdamse instrumentmaker John Cuthbertson is de bouwer, naar een ontwerp van Van Marum. Het onderzoek naar elektriciteit was populair: rond 1800 waren er wel zo’n driehonderd geleerden mee bezig. De demonstratieproeven trokken veruit de meeste belangstelling van alle takken van de natuurwetenschap; in de categorie ‘physique amusante’ deden vooral de elektrische kus en het overeind zetten van de haardos het goed. Van Marum werd gedreven door de veronderstelling dat met zo groot mogelijke schijven een zo groot mogelijk elektrische kracht zou worden opgewekt, die kon leiden tot de ontdekking van nieuwe eigenschappen en verschijnselen van die zo geheimzinnige en grillige natuurkracht. Zo’n vijftien jaar lang verrichtte Van Marum experimenten met deze machine. Hij publiceerde zijn bevindingen in de Verhandelingen van Teylers Tweede Genootschap. Nog lang nadat de machine voor wetenschappelijk onderzoek irrelevant was geworden, deed zij dienst voor demonstratiedoeleinden, die veel aandacht trokken. Naast veel andere illustere gasten kwam in 1811 zelfs keizer Napoleon haar bekijken.