Teylers verwerft zestiende-eeuwse tekening — Teylers Museum

Teylers verwerft zestiende-eeuwse tekening

16-06-2022 | van roemruchte historische figuur en kunstenaar David Joris

Het levensverhaal van de zestiende-eeuwse glasschilder en religieus leider David Joris leest als een meeslepende historische avonturenroman. Met dank aan de Vereniging Rembrandt en Matthijs de Clercq heeft Teylers Museum een tekening aan de collectie toegevoegd van deze ‘Duivel van Delft’, ooit de meest gezochte ketter in het Habsburgse rijk. David strijdend met de ondeugden is een unieke aanvulling op de zestiende-eeuwse tekeningenverzameling van Teylers Museum, die met onder meer 125 tekeningen van Hendrick Goltzius een van de belangrijkste wereldwijd is. De tekening is tijdelijk te zien in het museum, tot en met vrijdag 8 juli.

David Joris
David Joris (ca. 1501-1566) raakte al vroeg onder de invloed van de protestantse hervormingsbeweging en werd in 1528 veroordeeld wegens het bespotten van het sacrament, de kern van de katholieke liturgie. Hij was een aanhanger van de revolutionaire (en veel vervolgde) wederdopers en groeide uit tot een van de belangrijkste leiders hiervan in Nederland. Na een reeks visioenen raakte hij ervan overtuigd dat God hem als profeet had uitverkoren. Hij zag zichzelf als de ‘derde Bijbelse David’, die de taak van de tweede David, Jezus Christus, moest voltooien in voorbereiding op de op handen zijnde Apocalyps. Met een groeiende schare volgelingen werd Joris de meest gezochte ketter in het Habsburgse rijk, continu vervolgd en
opgejaagd door het katholieke bewind.


David strijdend met de ondeugden

Over David Joris als kunstenaar is minder bekend: er zijn weinig tekeningen en glasruitjes van hem bewaard gebleven. Het meest bekend is ’T Wonder-boeck uit 1542, waarin hij zijn religieuze ideeën uiteenzet. De nieuwe tekening in de verzameling van Teylers is een tot nu onbekende tekening van Joris en vormt een bijzondere en vroege getuige van een zeer woelige periode uit de Europese geschiedenis. Het blad heeft een royaal formaat van bijna dertig bij ruim veertig centimeter. Op de voorgrond zien we rechts (vermoedelijk) Joris zelf weergegeven in zijn profetische rol als ‘derde David’. Met slinger en schild vecht hij tegen drie aan hem vastgeketende figuren, die de ondeugden ‘macht’, ‘geweld’ en ‘lichaam’ symboliseren. Door de poort links – met daarop vast niet toevallig ‘1536’, het jaar waarin Joris zijn visioenen beleefde – kijken we op een man die van ondeugden bevrijd is. Hij lijkt schalen te ontvangen vanuit handen die via een lange wolk verbonden zijn met een door een pijl doorboord hemels hart. Deze wolk hangt boven een fijngetekend landschap vol details. Het gebruik van twee kleuren inkt is ongewoon, maar zeer treffend. De rode inkt is – misschien niet toevallig – uitsluitend gebruikt voor de weergave van het menselijk vlees.

Conservator Terry van Druten: “We zijn ontzettend blij met deze tekening. Het is niet alleen een aanwinst voor onze eigen collectie, maar ook voor de Collectie Nederland. Het is een bijzonder vroeg voorbeeld van de invloed van de protestantse reformatie op de kunst. Door de ‘ketterse’ inhoud is het waarschijnlijk dat de tekening een rol speelde in Joris’ activiteiten als religieus leider. De tekening past ook prachtig in onze collectie omdat zijn (radicale) achtergrond als wederdoper raakt aan de (gematigde) doopsgezinde oorsprong van Teylers Museum.”

De tekening is onlangs op een veiling verworven met dank aan de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar Themafonds Prenten en Tekeningen) en Matthijs de Clercq, door wiens genereuze steun het museum regelmatig oude-meestertekeningen kan aankopen. Op zijn verjaardagsfeest in het museum is de tekening gepresenteerd. Tekeningen zijn kwetsbaar en daarom zal David strijdend met de ondeugden hoofdzakelijk in het depot bewaard worden. Tot en met 8 juli kunnen liefhebbers komen kijken.

David Joris (ca. 1501-1566), David strijdend met de ondeugden, pen in bruine en rode inkt, kaderlijn in pen en bruine inkt. Collectie Teylers Museum, aangekocht met steun van de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar KOG-Vereniging Rembrandt Fonds, haar Themafonds Prenten en Tekeningen en een schenking van The School of Life Amsterdam) en Matthijs de Clercq.